Muziek, emoties en de hersenen

Als je met regelmaat muziek luistert of maakt dan heb waarschijnlijk meer dan eens gemerkt dat dit effect kan hebben op je emotionele toestand. Wetenschappers hebben dit fenomeen onderzocht. In het tijdschrift Psychologie* schrijft Mark Mieras, wetenschapsjournalist en schrijver van de breinboeken Liefde en Ben ik dat:
 
       "Met een hersenscan is te zien dat muziek de emotionele hersenen kietelt. Terwijl je zit te genieten zijn daar twee centra afwisselend actief. Het eerste is de nucleus caudatus, die je laat voelen of iets belangrijk is. Dat belangrijke gevoel wordt het meest opgeroepen op het moment dat in de muziek de spanning oploopt. Wanneer bij een volgende passage de spanning wegvloeit, is op de hersenscan te zien dat de nucleus accumbens oplicht. Dat is ons euforiecentrum: het is betrokken bij elke bevredigende en euforische ervaring, en zo ervaren we de muziek bij vlagen ook. Naar muziek luisteren is dus een soort emotionele dans." 

Wanneer in de muziek de spanning is opgebouwd en vervolgens weer aan het afnemen is zou dus een gevoel van euforie kunnen ontstaan. Ik vraag mij af of dit effect nog steeds evenveel aanwezig is bij mensen die muzikale training hebben gehad in vergelijking met de mensen zonder die training. Het antwoord op deze vraag heb ik misschien gevonden. Wat betreft het effect op de zichtbare activiteit van de hersenen bij het luisteren van muziek bij mensen met muzikale training en zonder heeft Rebecca Schaefer (PhD Cognitieve Kunstmatige Intelligentie) een antwoord. Zij vroeg zich bij haar promotieonderzoek af welke activiteit de hersenen vertonen bij het waarnemen en het innerlijk voorstellen van muziek. Een professioneel musicus blijkt een ander hersenpatroon te hebben dan iemand zonder muzikale training. Zij zegt:

       “Muziek heeft allerlei aspecten: syntax, harmonie, ritme, emotionele verwerking en geheugen. Het is te vergelijken met taal. Je kunt aan de hersensignalen zien of mensen een muzikale training hebben gehad. Bepaalde opeenvolging van akkoorden vinden ze dan bijvoorbeeld ongebruikelijk, of je ziet dat ze de structuur van muziek begrijpen.”

Mensen die muzikale training hebben gehad herkennen meerdere lagen in de muziek. Het is voor hen niet alleen een bal van geluid met melodie en woorden die emotie oproept maar ook droge informatie die zij weten te herkennen. Ik heb een docent Harmonieleer op het conservatorium eens horen zeggen dat hij zich ongelooflijk verveelt en zelfs vreselijk ergert als hij muziek op de radio hoort. Voor hem zijn de honderden pop-liedjes met eenzelfde akkoordenschema en opbouw te veel. Hij kan deze muziek alleen nog met zijn intellect ervaren. Klassieke 'kunst'-muziek vormt voor hem soms wel een uitdaging en bij het luisteren hiernaar kan hij zijn intellect af en toe uitschakelen. Wellicht verdwijnen de gevoelens van euforie of andere emoties meer naar de achtergrond bij de mensen met een getraind oor. 

Bij mijzelf kon ik heel duidelijk merken dat veel muziek minder emotie bij mij losmaakte naarmate ik meer leerde over muziektheorie, instrumentatie, analyse, arrangeren etc. etc. Gelukkig heb ik daarna ook geleerd dit gedeelte af en toe uit te schakelen. Het mooie van muziek vind ik dat het zoveel verschillende functies kan hebben. Er is bijvoorbeeld muziek die alleen gericht is op het saamhorigheidsgevoel van grote groepen mensen die graag willen ontspannen en dansen. Het dient hierbij geen enkel doel om het zeer vernuftige composities te maken. De doelgroep heeft niet de behoefte om hun intellect te laten prikkelen. Voor iemand in de concertzaal die rustig van zijn vrije zondag geniet, ontspannen wil luisteren naar een klassiek concert en ernaar uitziet om dit na afloop tot in detail met zijn gezelschap te bespreken, geeft de muziek van de voorgaande doelgroep wellicht te weinig gespreksstof. (Het schrikeffect even buiten beschouwing gelaten)

AP photo BBC

Oliver Sacks

De neuroloog Oliver Sacks schrijft in zijn boek Musicofilia over muziek en de hersenen. Hij begint het boek met een bizarre anekdote over een chirurg Toni Cicoria die nadat hij in 1994 door de bliksem getroffen is verslaafd raakt aan muziek en Chopin. Hij begint voor het eerst met pianospelen en hoort onbekende muziek in zijn hoofd die hij wil leren noteren. Hij raakt volledig bezeten. 
Sacks heeft Cicoria destijds neurologisch onderzocht maar zou dit graag opnieuw doen met de huidige onderzoekstechnieken om te kijken wat de bliksem in zijn hersenen heeft veranderd. Cicoria wilde na enige aarzeling niet meer onderzocht worden omdat hij de muziek als een zegen was gaan beschouwen waarbij hij liever geen vraagtekens plaatste.

In Musicofilia beschrijft Sacks meerdere gevallen waaruit blijkt dat muziek invloed zou hebben op de hersenen. Bijvoorbeeld mensen die tijdens een epilepsieaanval een explosie van muziek in hun hoofd horen, doven met muziekhallucinaties, afasiepatiënten die geen woord meer kunnen zeggen tot zij liedjestherapie krijgen en weer iets van hun spraak terugvinden, een beroepsmusicus die aan geheugenverlies lijdt en in een vacuüm belandt maar tijdens de momenten waarop hij musiceert weer tijdelijk zichzelf is. 

Mocht je het interessant vinden om dit boek te lezen dan kan je het vinden bij Bol.com 

Informatie over het onderzoek van Rebecca Schaefer vind je hier


Judith van der Klip


*April 2013